Anarwat?

Wanneer het in kranten over anarchie gaat, gaat het meestal niet over anarchisme. De kranten doelen op rotzooi, chaos, ellende, gewelddadigheden, maar anarchisme gaat over ‘niet heersen’. ‘Waar niet geheerst wordt’ is een van de betekenissen van het Griekse woord ‘anarkhia’, de andere betekenis is ‘zonder leiding’. Dat laatste is waar de kranten het over hebben en blijkbaar denken betreffende journalisten dat het ontbreken van leiding altijd tot rotzooi leidt. Zouden zij zelf meteen rottigheid gaan uithalen als ze ineens niemand boven zich hebben? Een enkeling doet dat misschien (denk aan staatshoofden), maar veel mensen vinden het gewoon niet zo leuk om met grove middelen anderen naar hun pijpen te laten dansen.

Anarchisme trekt die lijn alleen maar door. Anarchisten zien heus wel dat er mensen zijn die zich heel vervelend gedragen – dat de mens van nature goed is kan je dan ook niet zeggen. Maar ze zien ook dat mensen vaak samen werken, en dat ze dus evenmin van nature slecht zijn. Wat kranten met anarchie aanduiden is een situatie waarin heel erg geheerst wordt, met dreigen, met grof geweld, maar wat anarchisten met anarchie aanduiden is het tegenovergestelde daarvan: de situatie waarin juist helemaal niet geheerst wordt, waar voortdurend geprobeerd wordt alles in de samenleving via samenwerking voor elkaar te krijgen.

Bij voldoende samenwerking zou anarchisme zelfs op wereldschaal tot de mogelijkheden behoren. Naïef? Theoretische mogelijkheden zijn misschien altijd wel naïef. Maar als je denkt dat alles via samenwerking te doen is dan bedenk je meer soorten samenwerking dan als je het moede hoofd bij de eerste tegenslag al in de schoot hebt gelegd. Een wereldwijde anarchie mag dan een utopie zijn (of lijken) maar hier en nu leidt het denken over zo’n utopie ook al tot interessante gedachten en gedragingen.

Anarchisme gaat over vrijwillig samenwerken en dus over vrijheid. Er is nog een -isme dat over vrijheid gaat, liberalisme, maar liberalen moffelen er ook altijd de vrijheid om anderen uit te buiten tussen. Die heerlijke vrije markt waar je vrijuit kan gaan heersen over anderen. Omdat op de markt het heersen via de portemonnee gebeurt, lijkt het minder erg dan heersen met knuppel of geweer – maar heersen blijft het.

De anarchistische nadruk op echte vrijheid heeft er toe geleid dat er altijd vele soorten anarchisten zijn geweest. Anarchistische massabewegingen zijn er dus niet geweest, en allerlei meningsverschillen juist volop. Is dat erg? Nee. Massabewegingen leveren niet gauw iets fraais op en met meningsverschillen omgaan hoort bij het leven en dus ook bij een anarchistische samenleving.